gritsel

gritsel

(de ~ (v.) ~s)

hark
NL: raak

zie ook: gritselen, rakel, rijf, krebber

regio’s:
in en rond Mechelen
in het zuidoosten van de Antwerpse Kempen
in het oosten van Vlaams-Brabant
in het westen van Belgisch-Limburg.

514

Het dialectwoord “ Gritsel”

Het woord gritsel heeft de betekenis van “hark” in het oosten van Vlaams-Brabant, in het zuidoosten van de Antwerpse Kempen en in het westen van Belgisch-Limburg.

Dit woord zou verklaard kunnen worden van het oude woord gries, gruis, of van griet grof zand, steengruis. Een andere verklaring leidt het woord echter af van een Waals werkwoord grugi, van het Franse gruger, fijnmaken in kleine stukken breken. Dit Franse werkwoord komt op zijn beurt weer uit het Germaans en is verwant met het Nederlandse gruis.

Interessant is nog dat in de omgeving van Diest een houten hark altijd gritsel, genoemd wordt, maar dat men er het woord herk gebruikt voor een ijzeren hark met kleinere tanden dan die van een gritsel. Het woord gritsel wordt daar ook voor een ijzeren hark met grotere tanden gebruikt, waarbij de steel dan (dikwijls) niet loodrecht, maar schuin op de kam staat.

Gebruik van gritsels

Heden zijn vijwel alle gritsels geheel van metaal, eventueel op de steel na. De lengte van de tanden is veel kleiner dan de breedte van de gritsel, maar wel nogal in verhouding.

De grotere maten dienen vooral om de grond een zestal cm diep om te werken, te verluchten, waarbij ook wortels los komen om het onkruid te kunnen uittrekken. Een kleine gritsel, meestal met tamelijk korte steel, dient vooral voor ‘opgritselen’, waarbij hooguit een paar centimeter meegewoeld worden, om een fraaiere, verzorgde indruk te maken, bijvoorbeeld tussen bloemperkjes.

Tot voor enkele tientallen jaren hadden bloemisten in de buurt van het Mechelse stedelijk kerkhof voor hun klanten gritseltjes ter beschikking, gevormd door een zeer korte steel met dwars een vijftiental centimeter lang houten blokje waar haaks doorheen lange nagels als tanden dienden. Daarmee kon men het perkje voor een rechtopstaande grafsteen netjes opgritselen.

Gebruik van gritsels (aanvulling)

Door zulk grafgritseltje om te draaien, kon men tenslotte met het houten blokje reeksen indrukken in de opgritselde aarde maken [[[[[[[[[ als decoratie.