wagen, het spel zit op de ~

wagen, het spel zit op de ~

(uitdr.)

’t is begonnen
uitdrukking in de zin van: nu ga je nog wat zien, nu gaat er wat gebeuren, iets ernstigs, iets spectaculairs, …

Woordenboek der Nederlandsche Taal: bij wagen:
In enkele zegswijzen die refereeren aan de voorstellingen die door de rederijkers op wagens gebracht werden. ‘Nu is of hebben we het spel op den wagen’ e.d. Nu zijn de poppen aan het dansen; ook wel: de zaak is in gang gezet, het werk is begonnen.

Van Dale gedrukte editie 2005
(Belg. Nederlands, niet algemeen) het spel is of zit op de wagen, daar heb je de poppen aan het dansen.

Van Dale 2016:
uitdrukking; vaak sport ‘het spel is of zit op de wa­gen’
het ge­vecht is aan de gang, de strijd is vol­op ont­brand

etymologiebank: M. De Coster (1999), Woordenboek van Neologismen: Het spel is op de wagen, wieleruitdrukking voor ‘de strijd kan beginnen’. Oorspronkelijk een Zuid-Nederlandse uitdrukking, nu ook in Nederlandse sportkringen ingeburgerd.

679

het spel is/zit op de wagen

In Van Dale 2015 wordt de uitdrukking ‘het spel is of zit op de wa­gen’ niet als BE beschouwd. Van Dale omschrijft de uitdrukking als: “vaak sport: het ge­vecht is aan de gang, de strijd is vol­op ont­brand”

Dat klopt, Lina. Maar misschien toch een onderscheid in het gebruik van het werkwoord. Google2016:

“spel is op de wagen” .BE (>3.100) ; .NL (>4.800)
“spel zit op de wagen” .BE (>570) ; .NL (>410)

Verhoudingsgewijs komt “zit” dus meer in VL voor. Maar heel overtuigend is het inderdaad niet. Ik zet het tot nader order op SN.

Ik heb deze uitdrukking in NL nog nooit gehoord.

Dan toch nog eens verder gegraven en dit gevonden:

spel: het — is op de wagen, wieleruitdrukking voor ‘de strijd kan beginnen’. Oorspronkelijk een Zuid-Nederlandse uitdrukking, nu ook in Nederlandse sportkringen ingeburgerd. (etymologiebank.nl)

Wat leren we hieruit:
1) Dat het inderdaad van VL oorsprong is, en dat de label dus op algemeen VL mag.
2) VD2016 online geeft enkel de N-NL engere betekenis (m.b.t. strijd in de sport) die ze van de ruimere VL betekenis (‘het beginnen’ ‘het is begonnen’ waarbij het = spektakel, ruzie, strijd, …)

Ik ben andersom gaan zoeken: is het niet een verouderde AN-uitdrukking die in NL verdwenen is en in VL is blijven hangen? Ik vond in NL alleen resultaten bij de sport en in de mooischrijverij. Knap gevonden GG.

NL heeft genoeg andere uitdrukkingen: nu zijn de poppen aan het dansen, nu is de beer los, het feest kan beginnen.
De VL zijn gerechtigd die ook te gebruiken ;)

nu zijn de poppen aan het dansen, het feest kan beginnen kennen we in VL ook. Nu is de beer los ken ik niet.

Ik heb de indruk dat ‘zitten’ in Nederland inderdaad minder vaak wordt gebruikt, maar ook in De Groene Amsterdammer en Trouw vind je ‘het spel is/was op de wagen’ niet alleen als sportterm. “Zie bv het artikel “In Den Haag. Het spel is op de wagen” van Aukje Van Roessel” https://www.groene.nl/artikel/het-spel-is-op-de-wagen

Of het nu ‘is’ of ‘zit’ op de wagen heeft minder belang, denk ik.
De uitdrukking is, zoals LeGrognard zei, een oude AN uitdrukking, verouderd in Nederland, maar bewaard in Vlaamse en misschien ook Nederlandse dialecten. In Antwerpen heb ik ze vroeger nooit gehoord, het is eerder West-Vlaams.
Zoals meerdere woorden en uitdrukkingen is ze via de sport opnieuw in Nederland beland. In Van Dale 2005 stond ze nog gelabeld als Belgisch-Nederlands.

Hier geeft Tuinman de oorsprong van de uitdrukking:
“Daar is ’t spel nu op den wagen. Dat wil zeggen, ’t werk gaat nu aan. De oude Redenrijkers plagten hunne batementspelen op wagens om te voeren: ’t geen al van aalouder afkomst is. De Grieken en Romeinen plagten ouwelings in hunne blyspelen op zulke omgevoerde tooneelwagens de gebreken en misbedrijven van bekende persoonen zeer naakt en opentlijk, zelf met melding der naamen, tot schimp en lach der kijkers voor te stellen. Hier in vond het volk groot behagen; en die dus tot een spel op den wagen quam, wierd lelijk als aan de kaak gezet, en geraakte op de tong van yder.” (uit: De oorsprong en uitlegging van dagelijks gebruikte Nederduitsche spreekwoorden, opgeheldert tot grondig verstand der vaderlandsche moedertaal (1726) Carolus Tuinman)