dan

dan

(vw.)

in het West-Vlaams en westelijk Oost-Vlaams (evenals in het Zeeuws) wordt de bijzin-inleidende ‘da’ verbogen naargelang het getal van het onderwerp van de daaropvolgende bijzin

da → enkelvoud
dan → meervoud

de ‘n’ wordt normaal gezien nasaal uitgesproken

zie ook nt

95

In het Waasland verandert ‘da’ (ook) in ‘dan’ bij ‘t’, is dat ook ievers elders azo of is dat typisch Waas? Bijvoorbeeld:

“’k Zijn mijn uurwerk kwijt, wete gij waar dan ’t ligt?”

“De mènsen dachten die ee slougen gat; mor ze wisten wie dant was.” (volksverhalenbank.be)

““Mor ik weet nie waor dat hij zij vaal steekt, mor zet golder older nekir ne nacht of twië, drij, gelijk of dant past, he, in ’t karrekot of in nen ândren stâl, en ge moet da mor nekiër afloeren”, zeet hij, “waor dat hij zij vaal gout haolen.” (volksverhalenbank.be)

“Wij gingen terug in huis en hij weer aon ’t slougen en aon ’t smijten dant vriëd war. En da duurden azuë vijf, zes dougen en wij bleven âlle nachten opzitten zulle.” (volksverhalenbank.be)

Bijna alle resultaten voor ‘dant’ en ‘dan ’t’ op volksverhalenbank.be komen van het Waasland, dus ik vermoed dat het antwoord voor de hand ligt, maar ik vraag het toch maar eens ne keer voor ’t zekerste.

Bij ‘der’ en (vormvariant) ‘ter’ wordt ‘da’ dikwijls ook ‘dan’, zeker in West-Vlaanderen, en ik denk ook in Oost-Vlaanderen, maar dan juist met uitzondering van het Waasland.

Antwerpen en Kempen bij mijn weten al zeker niet.

Ik heb het nog eens bepezen en nu weet ik niet meer zeker of die ‘n’ bij ‘dan’ dan wel bij ‘t’ hoort, want ik zeg bijvoorbeeld ook:

“Wete gij waar dant is?”
“’k Zount ni weten zè.”

In de tweede zin werkt die ‘n’ eigenlijk als ‘en’, i.e. het partikel voor dubbele ontkenning, op een ongewone locatie (normaal gezien staat het vóór het (hulp)werkwoord): “ik zou en het niet weten”. Op volksverhalenbank.be heb ik één voorbeeld gevonden dat toevallig het verschil tussen een zin mét en een zin zonder ontkenning goed illustreert:

“Mor nou zount er nie deugen he, want ’t zout er amaol vul waoter staone.”

Nu kan ik, buiten zou(de)n, wel geen enkel ander werkwoord bedenken waarbij er een ‘n’ tussen de werkwoordsvorm in 1e/2e/3e enkelvoud, en ‘t’ staat. Ge moet ook wel de ‘t’ van ‘zount’ en ‘zout’ verhuizen naar ‘er’, want de voornaamste Vlaamse nevenvorm van ‘der’ is ‘ter’, niet ‘er’.

Die tweede wordt blijkbaar ook in een ruimere omgeving gebruikt:

“kzount ni geiren tegenkommen, ge stotj dor ten uk e” (iendracht.be, iemand van Lede)

“open-minded? kzount nie wete” (weljongniethetero.be, iemand van Wetteren)

En precies toch ook in positieve zin (de “kzount” klinkt mij hier ook grammaticaal correct in de oren):

“kzount geweldig vinde mocht ik hem ontmoeten” (bloggen.be, locatie onbekend)

En toch ook een aantal resultaten gevonden met bv. ‘wouden’ als werkwoord (ook hier klinkt het mij grammaticaal correct):

“Kwount den FC ni aandoen om ook van onze Victor concurrentie te krijgen” (iendracht.be, zelfste persoon van Lede)

Dat is mij hier nu toch echt een mysterie. Wat doet die n daar toch?

Ik heb het nog verder bepezen, en eigenlijk is het in het Waasland en de Denderstreek ook ‘dan’ bij ‘ik’, het systeem is dus ongeveer het omgekeerde van dat in het westen. Gemakkelijk te bevestigen door op ‘dannek’ (dan ek) te zouken

Der is niksken in mijn leven, wer dannek mij veur schaam (vi.be)

? zalt is proberen, want das nu just met da vizier dannek altijd rij (2fast4u.be)

Zeg Bremt, witje goi wor dannekik tleste van tleste nies kan te weten kommen? (standaard.be)

Da moetj natierlijk likken danne kik zelf ne linkshandigen ben mor ge moetj na ni gon peizen danne kik dinnen deirstiesjten iejen kortjen me felisitoewesjes in men brievenbis em gekregen. (demorgen.be)

Assek kan goannek wel mee (moar ge wit dannekik regelmoatig uuk wel ies anders oan dand em). (do69.wordpress.com)

En van daaruit is het dan ook vast te stellen dat die ‘dan’ ook in het westen bij ‘ik’ wordt gebruikt:

Zoej me kun zehhen woar dank kik nu zien? (toerismebrochure Middelkerke-Westende, issuu.com)

Dorachter nog gan turnen (rond 3h15 i vlamertinge), wo dank me hielen bitje geforceerd en. Mo nu ist ol beter (users.telenet.be)

Al het bovenstaande geldt mutatis mutandis ook voor a(n).

Een voorbeeld van ‘dan’ bij een meervoud, uit Doel, helemaal in het oosten van het Waasland! Zie het tweede filmke, het begint rond 01:40.

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/04/21/doel-herleeft-renovatie-hooghuis/

“‘k Vin da spijtig (…) dan die ministers azô maar over e menseleven beschikken en zô, da’ vin ekik heêl spijtig.”