iets of iemand in d’oog houden

iets of iemand in d’oog houden

(uitdr.)

SN/NL: iets of iemand in het oog houden, in de gaten houden

zie ook Vlaamse geslachten

54

de oog ook in bv: door d’oog van de naald, d’oog van de storm, in d’oog houden

Ah, voor mij is het alleen hier “in d’oog”, die andere twee zijn voor mij enkel “’t oog”.

De WNT heeft nen helen uitleg over het geslacht der ogen:

Gesl. Oog is vanouds onzijdig; de uitgang -e van den oorspronkelijken vorm ooge, welke thans in de zuidelijke Nederlanden nog uitsluitend, en in Zeeuwsch Vlaanderen nog vaak gesproken, en niet zelden geschreven wordt, is echter oorzaak geweest, dat het woord gaandeweg als een vrouwelijk znw. beschouwd werd. Wellicht heeft daar ook toe bijgedragen de verzachting tot d van het lidwoord; een verschijnsel dat, zeer gewoon in de spelling, ook in de levende taal niet onbekend kan zijn geweest. Alleen in ’t Hageland is oog in twee gevallen onzijdig: men zegt daar namelijk iemand goed in ’t oog houden, en iets op ’t oog zien (zie RUTTEN ¹⁸⁹⁰ op Onzijdig en Oog). Anders is ook dáár het woord altijd vrouwelijk. In het Mnl. schijnt oog meestal onzijdig gebruikt te zijn; met zekerheid is daaromtrent echter niets te beslissen, daar het woord zeer vaak voorkomt in het mv., waaraan het geslacht niet is te onderkennen. Voorbeelden van een vrouwelijk gebruik zijn: Rinclus vs. 1091, 1296; Limb. 8, 64; Lutgardis 3, 899 (Dietsche War. 4, 299); RUUSBROEC 3, 71, regels 16, 19 en 20. Merkwaardigerwijze is oog steeds vrouwelijk in den Statenbijbel, althans nog in de uitgaven, in de 17de eeuw verschenen. Blijkens de Resolutien van de beyde Collegien der Oversetters … aangaende De Duitsche Tale, mocht voor de znw. oog en oor het vrouwelijk of onzijdig geslacht onverschillig gebruikt worden (zie bij HINLOPEN, Historie van de Nederlandsche Overzettinge des Bijbels, blz. 103). Van deze vrijheid schijnt geen gebruik gemaakt te zijn: zoover zulks in de Concordantie van TROMMIUS kan worden nagegaan, is oog steeds vrouwelijk. Wellicht is deze eigenaardigheid hierdoor te verklaren, dat verscheidene der vertalers en ”overzieners”, t.w. GUILLIELMUS BAUDARTIUS, ANTONIUS WALÆUS, PETRUS PLANCIUS en FRANCISCUS GOMMARUS, Zuidnederlanders, en wel Vlamingen waren, terwijl nog een ander, JODOCUS LARENUS, uit Zeeland geboortig was (zie HINLOPEN, t. a. p., blz. 73 vlgg.) Eerst in de laatste dertig jaren is het onzijdig geslacht voor oog, ten gevolge van de steeds aangroeiende betrekkingen met het Noorden, bij Zuidnederlandsche schrijvers meer en meer in gebruik gekomen.

http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M047522

ook: d’oor van die tas is afgebroken.

En ook hier zegt het WNT:
Gesl. Alles wat bij OOG met betrekking tot het geslacht is opgemerkt, geldt ook van oor (zie Dl. X, kol. 2251)."

Interessant! Zegt ge dan ook ‘die oor’ of ‘die oog’? Of is het geslacht daar ook al weer afgezwakt naar onzijdig?

Ik denk dat ik ze mengel. Als het algemeen is, zal ik misschien eerder geneigd zijn om het oor te zeggen. Als het specifiek is die oor. In combinatie met een lidwoord zal het toch ook eerder het oor zijn, behalve voor specifieke gevallen.

Het oor van een hond is een heel gevoelig orgaan.
Die rechteroor van onze Blacky was ontstoken.
d’ Oor van die tas is afgebroken.
Een piercing door het oor is toch gewoon een oorbel?
Er zit een stop in de rechteroor, mijnheer doktoor.
d’ Oor van een varken is een lekkernij.
’t Oor dan een varken is een lekkernij.

En oor kunt ge in de bovenstaande zinnen door oog vervangen, alhoewel de betekenis dan wel soms raar wordt ;)

Heel de gedachtenwisseling is blijkbaar ook al eens bij de reacties van uur, in ’t ~ gepasseerd.

Maar heel consequent ben ik toch niet blijkbaar want daar zeg ik: “’t Linkeroor is potdoof en ’t rechteroog is stekeblind.” en hierboven “Er zit een stop in de rechteroor, mijnheer doktoor.”
Het toont misschien aan dat ik ze door elkaar gebruik.

Misschien is mijn uitleg heel simplistisch, maar ik heb altijd het idee gehad dat ‘in d’ oog houden’ te maken heeft met oog in het mv.: d’ ogen (d’ oogen, mnl. mv.), dan is het geslacht uiteraard vrouwelijk.
Omdat het gemakkelijker in de mond ligt en omdat men met 2 ogen kijkt en niet met 1, tenzij ge er 1 kwijt zijt.
Dit geldt ook voor oor: vb ‘het geluid klinkt hard in d’ oor’: mv. d’ oren (d’ ooren, mnl. mv.).

Haha, Georges, de geschiedenis herhaalt zich.

fansy, ik denk dat uw uitleg ook steek houdt. Zelfs als het niet de enige reden is, zal het toch wel een invloed uitoefenen waardoor het vrouwelijk geslacht (dat vormelijk doorgaans gelijk is aan het meervoud) specifiek in die uitdrukkingen behouden is gebleven.