verwaterde merknamen

verwaterde merknamen

(verzamellemma)

In het Vlaams zijn, net als in het Nederlands, veel merknamen verwaterd geworden, t.t.z. de merknamen worden door de gebruikers als soortnaam gebruikt en niet meer vanzelfsprekend als merknaam beschouwd. Veel van deze verwaterde merknamen komen ook voor in het Nederlands, maar er bestaan er ook redelijk wat die alleen in het Vlaams, niet in het Nederlands voorkomen.

DISCLAIMER: Het Vlaams woordenboek registreert typische woorden en taalgebruik zoals die in Vlaanderen gangbaar zijn. Als een merknaam als verwaterde merknaam in de Vlaamse taal gebruikt wordt, zal het Vlaams woordenboek dit taalgebruik als lemma opnemen. Dit houdt uitdrukkelijk geen miskenning in van de rechten van de merknaamhouder. Als het Vlaams woordenboek op de hoogte is van een verwaterde merknaam zal dit expliciet vermeld worden met de uitdrukking ‘x is een verwaterde merknaam van X®’ en zal dit lemma in onderstaande lijst opgenomen worden. Een verwaterde merknaam waarvan het Vlaams woordenboek niet op de hoogte is, zal per kerende op eenvoudig verzoek van de merknaamhouder als verwaterde merknaam behandeld worden.

Hier geven we een overzicht van deze ‘Vlaamse’ verwaterde merknamen:

baxter: baxter is een verwaterde merknaam van Baxter®
baxtervoeding: baxter is een verwaterde merknaam van Baxter®
bic: bic is een verwaterde merknaam van Bic®
(wordt vooral in historisch Brabant gebruikt, en ondervindt daar de laatste jaren stevige competitie van de stylo – de Brabantse expansie, wete wel!)
Bicky: bicky is de verwaterde merknaam van Bicky Burger
brik: brik is een verwaterde merknaam van Tetra Brik®
bulex: bulex is een verwaterde merknaam van Bulex®
cécémel: cécémel is een verwaterde merknaam van Cécémel®
cent wafel: Cent Wafer® is een verwaterde merknaam van Mondelez International®
chiclet: chiclet is een verwaterde merknaam van Chiclets®
clark: clark is een verwaterde merknaam van Clark®
claxon
Colson-bandje
cracot
damarreke (niet algemeen)
delco
frigoliet
frisco frisco is een verwaterde merknaam van Ola® (de Nederlandse ‘ijsco’ is óók een verwaterde merknaam)
gillette
gyproc, gyprocplaat: Gyproc® is een merknaam van Saint-Gobain Construction Products
isomo (de Nederlandse ‘tempex’ is óók een verwaterde merknaam)
kodak
kwakkerspap (niet algemeen)
k-way
landroover
looza (niet algemeen)
millecroquettes
orangina
oxo (verouder(en)d)
pamper (ook wel in NL bekend)
passe-vite
tarmac
tensoplast
thermos
tippex
velcro
velpon
velux
white spirit
zipblokske
zwanworstje

Er bestaan ook vermerkte waternamen:
bolleke (algemeen gebruikte term voor een (bolvormig) glas De Koninck-bier, die in 2019 de officiële merknaam geworden is)

Daarnaast zijn sommige merknamen zodanig sterk verwaterd dat ze zelfs vertaald zijn:
rotswol – NL/EN: rockwool

Daarnaast komen er natuurlijk in het Nederlands ook tal van verwaterde merknamen voor die in het Vlaams helemaal niet verwaterd of zelfs helemaal niet gekend zijn. We geven enkele voorbeelden:
berichtjes sturen/sms’en – NL: appen (merknaam van WhatsApp; uitspraak: eppen)
bruiswater – NL: spa rood (merknaam van Spa-water)
cuttermes – NL: stanleymes (merknaam van Stanley Works-messen; uitspraak: stenleymes)
engelse sleutel – NL: bahco (merknaam van Bahco-gerief)
microgolf – NL: magnetron (merknaam van Philips-microgolfovens)
orangeade – NL: ranja (merknaam van Ranja-limonade)
theelichtje – NL: waxine(lichtje) (merknaam van Verkade-theelichtjes)

6

https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_merknamen_die_als_soortnaam_worden_gebruikt
Onderaan de lijst overigens een link naar het VW ;)

In De Morgen een interessant artikel over verwaterde merknamen. Aanleiding is: “Als u naar een vestiging van Center Parcs trekt, zal u er in de toekomst ‘bubbelbaden’ in plaats van ‘jacuzzi’s’ vinden. Het Amerikaanse bedrijf Jacuzzi dreigt met gerechtelijke stappen als de keten zijn merknaam nog gebruikt.”

“Professor merkenrecht Marie-Christine Janssens (KU Leuven) wijst erop dat het proces waarbij merknamen als soortnamen gebruikt worden ‘merkverwatering’ heet. Bekende bedrijven als Botox, Jeep en Bic kregen er in het verleden (mee) te maken.”

Persoonlijk vind ik het raar dat die bedrijven zich verzetten tegen de verwatering van hun merknaam. Volgens mij kunt ge toch geen betere reclame hebben? Er zijn er in ieder geval die er ook zo over denken: “Toch is het sop niet voor iedereen de kolen waard: infuusproducent Baxter deed afstand van de claim op zijn merknaam.”

Ik zie dat ook op die manier. Het gebeurt zeer dikwijls dat als een merknaam verwaterd is en ge specifiek dat merk bedoelt, dat ge dan “de échte Kodak” zegt, hetgeen sterk suggereert dat de “valse” Kodaks van inferieure kwaliteit zouden zijn.

Regelmatig krijg ik e-mails van deze bedrijven dat de vermelding van hun merk ingaat tegen hun bescherming, die ze moeten blijven verdedigen. Ik vraag me af hoe we de vermelding in het VW kunnen blijven verdedigen als een soort van objectief wetenschappelijk feit. Tips welkom.

We kunnen bij elk lemma uit deze reeks een standaardzin opnemen, bv. ‘X is een verwaterde merknaam van X®’, zoals voor ‘baxter is een verwaterde merknaam van Baxter®’.
Daarmee respecteert ge expliciet hun rechten. De term verwaterde merknaam is een taalkundige term, dus dat verwijst ook duidelijk naar het taalkundig gebruik van het woord in het woordenboek.
Als deze aanpak goed bevonden wordt, wil ik het lijstje wel overlopen en elk lemma onder handen nemen.

Zie ook https://www.vandale.nl/merknamen – misschien moeten wij een gelijkaardige tekst in dit lemma opnemen.

Voorstel tekst: “Het Vlaams woordenboek registreert woorden en taalgebruik zoals het typisch in Vlaanderen gangbaar is. Als een merknaam als verwaterde merknaam typisch in de Vlaamse taal gebruikt wordt zal het Vlaams woordenboek dit taalgebruik als lemma opnemen. Dit impliceert echter uitdrukkelijk geen miskenning van de rechten van de merknaamhouder. Als het Vlaams woordenboek op de hoogte is van een verwaterde merknaam zal dit expliciet vermeld worden met de uitdrukking ‘x is een verwaterde merknaam van X®’ en zal dit lemma in onderstaande lijst opgenomen worden. Een verwaterde merknaam waarvan het Vlaams woordenboek niet op de hoogte is, zal per kerende als verwaterde merknaam behandeld worden op eenvoudig verzoek van de merknaamhouder.”

Bijkomende suggestie: De voorbeelden bij verwaterde merknamen vervangen door citaten met bronvermelding. M.a.w. geen eigen gecreëerde voorbeelden opnemen.

Mij lijkt dien tekst oké, maar ik ben natuurlijk genen advocaat.

Of de voorbeelden zouden moeten vervangen worden weet ik nog niet direct, uiteindelijk is het toch een citaat, of het nu uit onze vingers of uit die van iemand anders komt.

Langst den andere kant: de VW is ten gronde objectief in het registreren van Vlaams taalgebruik, maar we kunnen ook niet ontkennen dat hij iemand die schoon Vlaams wilt leren spreken er toch in zekere mate toe aanzet om de opgenomen woorden in het eigen taalgebruik op te nemen.

Langst den andere kant van den andere kant: dat zijn eigenlijk onze ajuinen niet; gelieve klachten te richten aan de taalverbeteraars die door hun stiefmoederlijke behandeling van het Vlaams deze website hebben doen ontstaan.

Maar allez, los van alle (halve) onnozelheden lijkt het mij dus geen slecht idee om die tekst van Georges aan de merklemma’s toe te voegen.

Ik ben ook geen advocaat, maar ik mag dat wel bij de koffie ;)

Ik geloof ook niet dat die tekst juridisch waterdicht moet zijn. Het volstaat om duidelijk a) de motivatie aan te geven waarom het VW verwaterde merknamen opneemt en b) uitdrukkelijk te vermelden dat het niet de intentie is de rechten van de merkhouder te ontkennen.

Ook al zijn we amateurs (zowel in de SN-betekenis als in de typisch Vlaamse), het VW volgt een wetenchappelijke methodiek (of tracht dat te doen): het registreren van fenomenen. Daarom mijn suggestie om de voorbeelden steeds te vervangen door citaten met bronvermelding. Op die manier produceren we zelf geen mogelijke inbreuken.

Ik heb bij wijze van proeve de disclaimer al eens in het lemma gezet.

Bij baxter heb ik nog wat uitleg gegeven over de herkomst, om eventueel ook bij de andere merknamen te zetten.
Als het niet goed is, of niet nodig, kan het verwijderd worden.

En wat met verwaterde merknamen die overgaan in afleidingen, samenstellingen of werkwoorden? Pamper, pamperen, bepamperen… Ik vrees dat taal niet tegen te houden is, met nog geen honderd advocaten.

Ik heb bij wijze van voorbeeld baxter al eens onder handen genomen:
De standaarzin erbij geplaatst en het voorbeeld van Anthony vervangen door citaten uit de (kwaliteits)media.