hoorndul

hoorndul

(bn.)

hoorndol, razend, knettergek

Van Dale 2016 online: BE; niet algemeen
NL-SN: hoorndol

Woordenboek der Nederlandsche Taal:
Modern lemma: hoorndol
HOORNDUL; daarnaast (door eene onjuiste etymologie) in Z.-Ndl. OORENDOL, OORENDUL
1. Eigenlijk, van hoornbeesten. Verwoed, razend, kolderig, zoodat zij (de menschen enz.) met de hoorns aanvallen; naar men meent of meende, ten gevolge van eene aandoening in de hoorns.
‘De koe wierd hoorndul’ Joos (1900-1904).
2. Bij vergelijking. Van menschen. Woedend.

zie ook: horendol, ergens ~ van worden
orendul

330

EWN:

hoorndol
bn. ‘razend, woest’
Vnnl. in de mensch wert eerst horendul (1555; WNT), horen-dul ‘razend (van beesten)’ (1599; Kil.); nnl. horendollen stieren (1758; WNT).
Dit woord lijkt een samenstelling uit hoorn en dol. Men zou kunnen denken aan dolgeworden dieren die met hun hoorns aanvallen; men meende vroeger wel dat een aandoening aan de hoorns daar de oorzaak van was. Deze associatie kan echter secundair en dus volksetymologisch zijn; het eerste lid moet dan een vervorming van een ander woord zijn. Te denken valt aan ore- of oor- in mnl. orewoet, oorwoet ‘extase, euforie’, waarvoor zie oorzaak. Een betere kandidaat, vooral gezien de identieke betekenis, lijkt Middelhoogduits hirnwüetic ‘razend, woest’ (Lexer) dat een eerste lid hirn ‘hersenen’ heeft, zie hersenen, en dus een doorzichtige samenstelling is.
Het bestaan van de volkomen vergelijkbare en ongeveer even oude samenstellingen vne. horne-wood ‘razend’ (van mensen) (ca. 1500; OED) en horne-mad ‘id.’ (zowel van beesten als van mensen) (1579, 1607; OED) (beide verouderd) pleit voor de verklaring ‘razend als een hoorndier dat aanvalt’, of voor ontlening tussen het Nederlands en het Engels. Het zou immers erg toevallig zijn als in het Engels precies dezelfde volksetymologische associatie is opgetreden als in het Nederlands.