gewestelijk

gewestelijk

(label)

Van Dale gebruikt de label gewestelijk om aan te duiden dat bepaald taalgebruik eerder regionaal, in bepaalde gebieden voorkomt. Soms kunnen deze gewestelijke taalgebieden min of meer samenvallen met Vlaamse taalgebieden of kunnen ze Vlaamse taalgebieden insluiten of overlappen. De label gewestelijk sluit de kwalificatie van Vlaams zeker niet uit maar is er ook zeker geen synoniem van.

zie ook BE, Belgisch-Nederlands, in België, standaardtaal in België

428

Verwarring

Vanuit het Nederlands gezien (wat van Dale immers doet) werkt deze term verwarrend! Immers: welk ‘gewest’ wordt hier nu bedoeld? Het kan iedere streek in Nederland, Vlaanderen of zelfs: een overzees Nederlands sprekend gebied zijn.
De term ‘Zuid-Nederlands’ is historisch gezien juister. ‘In Vlaanderen’ actueler.
Vlaanderen is geen ‘gewest’.

Gewestelijk, Zuid-Nederlands of Vlaams?

Volgens mij zijn de termen ”Zuid-Nederlands” en “gewestelijk” nogal problematisch. Ook “Vlaams” roept vragen op.
Gewestelijk. Wat is een gewest in deze context? En waar liggen de gewesten waarvan hier sprake is? In het Nederlands taalgebied in zijn geheel? In het Nederlands taalgebied in België? In alle Nederlandssprekende gebieden ter wereld? Hoort Zuid-Afrika daar ook bij? De term is dus te vaag.
Zuid-Nederlands roept ook een aantal vragen op. Waar ligt “Zuid-Nederland” ergens? Hoort Noord-België daar ook bij of bedoelt men met Zuid –Nederlands eigenlijk Belgisch Nederlands? Zijn Suriname en Zuid – Afrika van de partij? (Het “diepe zuiden” van ons taalgebied?)
Vlaams. Heeft het voordeel dat een bepaald gebied juist omschreven is, want dat is politiek zo vastgelegd. Maar! Hoe omschrijft men de gebieden die historisch bij Vlaanderen, Brabant en Limburg horen en daar de taalkundige sporen nog van bewaard hebben. Meer concreet: Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant, Nederlands Limburg, Frans-Vlaanderen en Brussel. In het Vlaams Woordenboek hebben we dikwijls hetzelfde probleem. Men heeft getracht het (staatkundig) Vlaamse grondgebied in te delen en ook daar stuiten we regelmatig op moeilijkheden. De oorsprong van het probleem is natuurlijk dat politieke (provinciale) en cultureel-linguïstische grenzen niet altijd samenvallen.
Een oplossing zou kunnen zijn om de term “Vlaams” los te koppelen van zijn huidige staatkundige dimensie en al de gebieden die vroeger tot de graafschappen Vlaanderen, Brabant en Loon behoorden onder dit terminologisch dak onder te brengen. In België is men er in geslaagd om de Vlaamssprekende provincies onder te brengen in een “gewest” en een “gemeenschap”, die samen “Vlaanderen” genoemd worden. Het begrip is verruimd, zodat de enge historische betekenis die samenhangt met het graafschap Vlaanderen voor de jongere generatie ook echt tot het verleden behoort.
De kans is echter groot dat de term “Vlaams” op onbegrip gaat stuiten als men hem gaat gebruiken om taaleigenaardigheden uit het staatkundige Nederland aan te geven. Een voorbeeld: gaat men aanvaarden dat een typisch woord uit Tilburg, Eindhoven, Roermond of Sittard als “Vlaams” omschreven worden? In Sluis, Terneuzen en Hulst zal dat minder problematisch zijn gezien de historische context , evenmin in Brussel of Frans- Vlaanderen. Maar eerlijk gezegd zie ik de redacteurs van de van Dale deze stap nog niet zetten.
In het Vlaams Woordenboek lukt het wel, aangezien Le Grognard er toch vlijtig aan meewerkt, en die situeert zich toch buiten de staatkundige grens van België.

Ik heb die label gewestelijk altijd begrepen in de betekenis van streek, gebied, zone… niet per se begrensd door staatkundige, administratieve, geografische of historische grenzen. Er bestaan zo van die kaartjes (ik geloof dat de Grytolle en den Diederik er nogal goed in zijn) die de zones van een bepaald taalgebruik aangeven. Het gaat trouwens niet altijd over aaneengesloten gebieden, maar zijn soms lappendekens op de kaart van NL en BE.
Aan den andere kant: Ik heb ergens gehoord of gelezen dat VD bezig is heel dat labelsysteem grondig te herbekijken omdat het met haken en ogen aan elkaar hangt (niet in ’t minste omdat het historisch ook nogal geëvolueerd is).

Het is zeker interessant om af en toe te kijken wat den toestand is van een bepaald woord in zuidelijk Nederland, maar eigenlijk vind ik dat ze er niet toe doen voor het Vlaams Woordenboek. Vlaams slaat bij den opzet van het woordenboek op heel Nederlandstalig België, en na verloop van tijd is het duidelijk geworden dat we daaronder alle varianten verstaan: dialect, omgangstaal, standaardtaal, alles wat zich ertussen situeert, enz.

Omdat er vanzelfsprekend overeenkomsten zijn tussen Vlaams Brabants en Nederlands Brabants, Vlaams Vlaanders en Nederlands Vlaanders en Vlaams Limburgs en Nederlands Limburgs is er niks mis mee om woorden uit die gebieden ook toe te voegen, want de kans is groot dat er later iemand uit het Vlaamse deel van diejen dialectgroep langskomt en bevestigt dat het woord ook bij hun gebruikt wordt. Op dezelfde manier is het een welkome opmerking dat een woord ook in deze of gene streek van Nederland gebruikt wordt. Ook de overeenkomsten tussen VL en NL mogen af en toe beklemtoond worden, ook al moet het woordenboek om evidente redenen zich vooral bezighouden met de verschillen.

Wat de labels in Van Dale betreft, ik wacht nog altijd de moment af dat ze klaar zijn met het herlabelen naar het binationaal model van het taalgebied – dan gaan we pas zien of er echte verbetering in is gekomen of niet!