peinzen

peinzen

(ww. peinsde; gepeinsd)

Typisch Vlaams: denken, mijmeren: Geen Algemeen Nederlands; Gangbaarheid: 3; Vlaamsheid: 1

vnw: pei(n)zen (peinsde, gepeinsd): in België ook: denken aan of over iets, (na)denken, menen

Van Dale online 2022: diep in gedachten verzonken zijn; ernstig nadenken

ook peizen

6

De voorbeeldzin is prima Nederlands. Wat ‘peinzen’ Vlaams maakt is als je zegt: “Ik peins dat”, die constructie wordt in NL niet gebruikt.
:
Ik peins dat een hagelwitte vloer in een museum geen goed idee is. VL
Daarom peins ik er niet over om schoenen met witte zolen aan te trekken. AN

Ik peins aan u…

Trinetje-lief, mijn bieke,
mijn klinkend melodieke,
mijn lotsken en mijn lieke!…
ik kom eens even ‘kieken’
met dezen brief!

Want altijd peins ik aan u, mijn vrouwke!

zoet rooske zonder doren,
rooi kolbloem in mijn koren,
frisch haantjen op mijn toren,
o vrouwken uitverkoren,

Trinetje-lief…
Ik peins aan u!

Emiel Fleerackers

Typisch Vlaams en Van Dale beoordelen dat toch anders.

‘Ga nog niet weg’, zei Louis. ‘Nog niet.’ ‘Nee’, zei Papa en wachtte. ‘O ja,’ zei hij toen, ‘met Mama gaat het goed. Het is te zeggen: goed en niet goed. Gij hebt misschien gepeinsd dat zij zou komen, maar dat ging nogal moeilijk. Wat dat ik u wilde zeggen, ge hebt schrikkelijk veel complimenten van Mama.’
Uit: Het verdriet van België (1983) – Hugo Claus
(…)
Het fragment uit Het verdriet van België herkent iedere Vlaming en Nederlander als oer-Vlaams. Peinzen in de neutrale betekenis van ‘denken’, een uitdrukking als het is te zeggen, schrikkelijk in de zin van ‘veel’, de complimenten van iemand hebben. Kan het eigenlijk nog Vlaamser dan dat? Nauwelijks, maar alles is wel in de Dikke te vinden.
(https://www.vandale.nl/maak-de-dikke-mee-vlaamser)

In de zin van Claus staat peinzen voor denken. De vuistregel die ik voor mij zelf gebruik is: als peinzen in een Vlaamse zin niet met piekeren te vervangen is betekent het denken. Maar dat is het hem just: piekeren zou in deze ook gelezen kunnen worden. Nu staat mijn theorie op zijn kop.

Interessante theorie, LeGrognard! Om het nog moeilijker te maken: ik kan het werkwoord ‘piekeren’ alleen gebruiken na zitten/staan/liggen/…

“Ge hebt misschien gepiekerd” → kan niet
“Ge hebt misschien zitten piekeren” → perfecte zin

Maar hetzelfde geldt min of meer voor ‘peinzen’:

“Ik heb ne keer gepeisd” → kan niet echt
“Ik heb ne keer zitten peizen” → perfecte zin

Ik ben ervan overtuigd dat dat nog een belangrijk grammaticaal verschil is tussen VL en NL: de sterke voorkeur voor die hulpwerkwoorden zitten/staan/liggen/…

‘Zitten piekeren’ wordt dan weer ‘zitten te piekeren’ in NL… Het wordt er allemaal niet simpeler op. Verder denk ik dat het Vlaamse ‘peinzen’ dichter bij het Franse ‘penser’ is gebleven en in NL de betekenis van ‘diep nadenken’ of ‘piekeren’ heeft gekregen. Zelf bedacht allemaal ;-)

Ik denk dat in WVL de n in peinzen weggelaten wordt.
Waar zit je ip te peizen vroeg ze; ’k peize ip mien lief dak
zo geirne zie.

Die n wordt eigenlijk overal weggelaten, VL schrijft het gewoon zo omdat NL het zo schrijft.

Ik merk nu wel juist op dat we weer met een oud probleem zitten, ‘peinzen’ verschijnt niet in de index (en andere recent toegevoegde woorden evenmin):
https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/begintmet/p

Ik heb het indexprobleem nog eens in de github gemeld.