eenmaal dat

eenmaal dat

(uitdr.)

zodra, van ~

als … eenmaal: SN-NL
eenmaal: standaardtaal in België
eenmaal dat: geen standaardtaal in België

DS2015 geen standaardtaal
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen

vgl. eens dat; ene keer dat; van zohaast

63

Georges, ik denk dat enkel het laatste voorbeeld echt ‘eenmaal dat’ is, in die andere voorbeelden is de ‘dat’ volgens mij een voornaamwoord, en die zouden in ’t Vlaams als volgt klinken:

Eenmaal dat dat gebeurd is
Eenmaal dat dat wel gebeurd was
Eenmaal dat dat probleem van de baan was (gazetten-Nederlands laat al eens graag werkwoorden achterwege) (tiens, ‘van de baan’ is correct Nederlands, maar ‘baan’ is ‘standaardtaal onduidelijk’? consistentie!)

Op die ‘dat’ als extra voegwoord is er bij mijn weten trouwens slechts één enkele uitzondering: het voegwoord ‘als’ in de betekenis ‘wanneer’.

Bijgevolg is die laatste voorbeeldzin dus eigenlijk ook zéér slecht Nederlands, want behalve in de versteende samengevoegde voegwoorden zoals ‘omdat’ (om + dat) is die ‘dat’ volgens de taalpausen Verboten.

Voor de schoonheid van het schrift en om vloeiende zinnen te krijgen is het nooit mooi om twee dezelfde woorden kort bij elkaar – laat staan achter elkaar te hebben. Of dat nu in het Vlaams, Nederlands of eender welke taal is.

Versjteiste?

Jama, ge zegt wel bv. “omdat dat zo is”, daar zitten ook twee datten in, één dervan is in het Nederlands gewoon versteend. Zinnen met een onderschikking waarin het voornaamwoord ‘dat’ volgt op het onderschikkend voegwoord, zonder een extra onderschikkende ‘dat’, vind ik zelf zeer stroef om te lezen, want ik lees dan iedere keer de ‘dat’ als voegwoord en niet als voornaamwoord, waardoor de rest van de zin dan nergens meer op slaat.

Ik bedenk mij eigenlijk net dat de problematische voorbeeldzinnen ook op een andere manier kunnen geïnterpreteerd worden:

Eenmaal da ’t gebeurd is
Eenmaal da ’t wel gebeurd was
Eenmaal da ’t probleem van de baan was

Een Vlaming spreekt die “da ’t” op praktisch dezelfde manier uit als een Nederlander zijn “dat”.

In het Nederlands zou ik ‘omdat dat’ proberen te ondervangen met ‘omdat het’ maar, in een discussie is ‘omdat dat’ vaak onvermijdelijk om goed aan te sluiten bij de voorafgaande bewering. ‘Omdat het’ zou dan te algemeen zijn.
Wel moet ge er rekening mee houden dat er voor geschreven taal – zeker de literaire – andere regels gelden dan voor de gesproken taal. De kunst is natuurlijk vloeiend te spreken en soepel te klinken om je gehoor vast te houden.
Dus: steeds een arsenaal aan alternatieven paraat hebben om dubbele woorden en kromme zinnen te vervangen.
Bart de Wever is daar kampioen in. Die heeft zijn antwoorden al drie dagen van te voren klaar…

Amai, ja, hier had ik de bal totaal mis geslagen. Heb het rechtgezet, en hopelijk zonder kemels deze keer.

De laatste is misschien nog ambigu zou ik zeggen, Georges. Ge kunt zowel “eenmaal dat … online monitoren” als “eenmaal… dat online monitoren” lezen.

Hewel koarebleumke, dat ge in geschreven taal een uitgebreidere, misschien zelfs iets andere, woordenschat hanteert dan in de gesproken taal vind ik normaal, want als ge spreekt moet ge het eerste het beste woord kiezen dat in u opkomt, meestal het gemakkelijkste, maar als ge schrijft hebt ge de luxe van de tijd en kunt ge u dus meer variatie veroorloven. Daarentegen vind ik niet dat ge in de geschreven neerslag dingen moet steken die in de gesproken taal raar tot zelfs grammaticaal verkeerd zijn. Het is nu eenmaal eigen aan het Vlaams dat praktisch elk zinsdeel op een of andere manier verdubbeld wordt, en zinnen zonder die verdubbeling zijn simpelweg grammaticaal onjuist, want een moedertaalspreker zou ze nooit zo uitspreken. Dan zitten er ook nog eens veel ‘nutteloze’ lettergrepen en voorvoegsels in, bij uitstek in de historisch Vlaamse dialecten, waarin er enorm veel woorden die in het modern Algemeen Nederlands en Algemeen Vlaams éénlettergrepig zijn – door Limburgse expansie dan nog (zonder zever!) – nog altijd over twee lettergrepen beschikken (bv. kat – katte, bed – bedde). Het gedacht dat die ‘nutteloze’, ‘overbodige’ verdubbelingen en lettergrepen uit de schrijftaal (en vandaaruit uit de spreektaal) moeten geweerd worden bestaat al honderden jaren en is een belangrijke reden (naast het feit dat meer letters gewoonweg meer kosten, tijd en geld) waarom ge, als ge uit oudere teksten wilt afleiden hoe ze werkelijk spraken, ge voornamelijk naar de vergetelheden van de schrijvers moet kijken (zoals we in de voorbeeldzinnen in dit en vele andere lemma’s eigenlijk nog altijd doen), maar ik ga niet t’akkoord. Schrijftaal is een neerslag, secundair aan de spreektaal. Ma bon.

Zodra online monitoren mogelijk is … Het ging over die betekenis.

Wat die overtollige en redundante taal betreft, ben ik het eens met nthn. De Vlaming spreekt zoals hij woont; in lintbebouwing en met veel koterij. Dat ge alles duidelijk, krachtig en bondig moet formuleren (taaleconomie) heeft ertoe geleid dat er tegenwoordig in one-liners en slogans geschreven en gesproken wordt waarbij zelfs een bijzin uit den boze is. Het gevolg is dat er veel nuance verloren gaat, want, zoals koarebleumke zelf zegt, ‘omdat dat’ is niet hetzelfde als ‘omdat het’. Ik heb er al dikwijls op gewezen dat taalverbeteraars bijna altijd de betekenis en de nuance van de originele zin geweld aandoen.